I Lwowska Drużyna Skautowa im. Tadeusza Kościuszki przed siedzibą „Sokoła” we Lwowie w 1917 r.
Polskie harcerstwo, będące jednym z najważniejszych ruchów młodzieżowych w historii naszego kraju, zawdzięcza swoje początki działalności Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. To właśnie w szeregach tej patriotycznej organizacji, która powstała w 1867 r. we Lwowie, zrodziły się idee i warunki umożliwiające rozwój skautingu na ziemiach polskich.
„Sokół” od początku stawiał sobie za cel nie tylko rozwój fizyczny swoich członków poprzez gimnastykę i sport, ale także kształtowanie postaw patriotycznych, budzenie ducha narodowego oraz przygotowanie młodego pokolenia do służby ojczyźnie w trudnych czasach zaborów. To z tego środowiska wyłonili się pionierzy polskiego harcerstwa, którzy dostrzegli w skautingu szansę na wychowanie młodzieży w duchu niezależności i odpowiedzialności.
Andrzej Małkowski przed frontem pierwszych lwowskich drużyn skautowych na boisku Sokoła, Lwów druga połowa października lub listopad 1911 r.
Początki „Sokoła” sięgają Galicji, gdzie pod zaborem austriackim istniała nieco większa swoboda działania niż w zaborach rosyjskim, czy pruskim. Organizacja szybko rozrosła się na inne regiony, tworząc sieć tzw. gniazd, czyli lokalnych oddziałów. Na przełomie XIX i XX wieku „Sokół” stał się prawdziwą kuźnią patriotyzmu – organizowano tam nie tylko zajęcia sportowe, ale także odczyty, dyskusje i wydarzenia kulturalne, które miały podtrzymywać polską tożsamość. W tym kontekście pojawienie się w 1910 r. książki Roberta Baden-Powella „Scouting for Boys” okazało się przełomowe. Dzieło to, opisujące zasady skautingu, trafiło w ręce młodych działaczy „Sokoła”, którzy dostrzegli w nim potencjał do rozbudzenia aktywności młodzieży. Kluczową postacią był Andrzej Małkowski, młody lwowski patriota i członek „Sokoła”, który podjął się przetłumaczenia książki na język polski i zaadaptowania jej idei do polskich realiów.
Małkowski, zainspirowany skautingiem, nie działał w próżni – to właśnie infrastruktura i doświadczenie „Sokoła” umożliwiły mu organizację pierwszych drużyn skautowych. Sale gimnastyczne, boiska i zaplecze organizacyjne towarzystwa stały się miejscem, gdzie młodzi ludzie uczyli się zasad skautingu, takich jak współpraca, samodoskonalenie i służba bliźnim. W 1911 r. powstały pierwsze formalne organizacje skautowe, które później przekształciły się w harcerstwo (decyzja o powstaniu harcerstwa zapadła we Lwowie 26 lutego 1911 r. podczas spotkania zarządu „Sokoła”). „Sokół” odegrał w tym procesie rolę fundamentalną. Instruktorzy i członkowie towarzystwa, mający doświadczenie w pracy z młodzieżą, stali się naturalnymi liderami nowych drużyn. Co więcej, „Sokół” wnosił do harcerstwa silny pierwiastek patriotyczny – w czasach, gdy Polska nie istniała na mapie, zarówno towarzystwo, jak i harcerstwo kładły nacisk na wychowanie w duchu walki o niepodległość.
Stała Drużyna Sokola w trakcie ćwiczeń w nieustalonej miejscowości, 1913 r.
Wpływ „Sokoła” na harcerstwo był wielowymiarowy. Poza wsparciem organizacyjnym i ideowym, towarzystwo przekazywało młodym harcerzom konkretne umiejętności – od sprawności fizycznej, takiej jak marsze czy gimnastyka, po zdolności przywódcze i organizacyjne. W wielu przypadkach pierwsze drużyny harcerskie działały jako sekcje przy gniazdach „Sokoła”, co ułatwiało ich rozwój i integrację z lokalnymi społecznościami.
Harcerstwo, które wyrosło z „Sokoła”, szybko zyskało popularność, stając się masowym ruchem młodzieżowym. W okresie międzywojennym, a także w czasie II wojny światowej, harcerze odgrywali kluczową rolę w walce o wolność Polski, co było naturalnym przedłużeniem ideałów wpajanych przez TG „Sokół”. Dzięki temu towarzystwu polski skauting nie był jedynie kopią zachodnich wzorców, ale ruchem głęboko zakorzenionym w narodowej tradycji i potrzebach społeczeństwa żyjącego pod zaborami. „Sokół” dał harcerstwu nie tylko początek, ale i solidne podstawy, które pozwoliły mu przetrwać i rozwijać się przez kolejne dekady, stając się symbolem polskiego ducha i zaangażowania młodego pokolenia w budowanie lepszej przyszłości.
Artur Ilczuk
Foto. ArchiwumHarcerskie.pl
